Қоғам жүйе ретінде

Әлеуметтік философия - бұл тұтастай философиялық ілім және оның жеке құрылымдық элементтерінің көбі жалпы қоғамтанудың кескіні (тарихи философия, саяси философия, мәдени философия, моральдық философия). Әлеуметтік философия басқа философиялық ілімдердің компоненттерімен (онтология, гносеология, аксеология, праксиология, мәдениетті антропология) дүниеге көзқарастың және әдістемелік ілімдер сапасы ретінде органикалық бірлікте барлық әлеуметтік-гуманитарлық ғылымдар тұрғысында қарастыру. 
Әлеуметтік философия пәні – бұл қоғам, барлық жағдайдың өзара әрекетін ұстанған қоғам, яғни тұтастай әлеуметтік жүйе, сонымен қатар қоғамның дамуы және қызметін атқаратын заңдар. 

Философиядағы әлемді тану мәселелері
(Гносиология)

   Таным теориясы - табиғат танымы, оның мүмкіндіктері мен шегін, субъекті мен объекті қатынасын, жеткілікті білім шартын, оның ақиқаттығының өлшемін, формалары мен деңгейлерін қарастырып зерттейтін философияның негізгі бөлімі.
    
                                     Сызба 2.2.1 Таным құрылымы

 
Тірі табиғатты қабылдау
•    Сезімдік таным   баспалдағы
•    Эмпирикалық білім (тәжірибелік)
Сезімдік таным формалары:
а) түйсік  (заттар мен құбылыстардың жеке қасеттерін бейнелеу)
б) қабылдау (сезім мүшелеріне тікелей әсер еретін сыртқы заттар мен құбылыстардың тұтас бейнесі)
в) елестету (бұрын қабылданған заттар мен құбылыстардың бейнесін қайта жаңғырту)

Философия онтологиясы 
      Болмыс – бар болып отырғанның, өмір сүріп отырғанның барлығын қамтитын және олардың ең маңызды қасиетін – бар болу, нақты өмір сүруді білдіретін категория.
Болмысты жалпы түрде реалды және идеалды деп бөлуге болады. Реалды болмысты өмір сүру, бар болу деп, ал идеалды болмысты мән  деп атайды. Реалды болмыс кеңістіктік-уақыттық сипатқа ие, қайталанбайтын, индивидуалды заттардың, процестердің, әрекеттердің, адамдардың нақты өмір сүруі. Идеалды болмыс мәңгі, уақытқа тәуелсіз, өзгермейді. Құндылықтар, идеялар, ұғымдар осындай сипатқа ие. 
Қоршаған орта бірінші және екінші табиғат деп бөлінеді. Бірінші табиғатты құрайтын адамнан бұрын пайда болған, оған дейін өмір сүрген. Екінші табиғат - адам бірінші табиғат материалдарын өз еңбегі мен білімінің көмегімен өңдеуінің нәтижесінде жасаған заттар дүниесі, ол табиғи материал мен нақты индивидтердің рухани қызметінің және бұл заттардың әлеуметтік қызметтері мен міндеттерінің ажырамас бірлігі. Бірінші табиғат пен екінші табиғат бір-бірімен тығыз байланысты, сонымен қатар, өзіндік ерекшеліктерге ие.

XX ғасыр философиясы
Кесте 1.8.1  ХХ ғасырдағы Батыс философиясының негізгі ағымдары

Мектептер, ағымдар, бағыттар    Негізгі өкілдері     Мазмұны, идеялары және консепциялары
1.    Позитивизм (аналитикалық философия)
а) бірінші позитивизм    О. Конт,  Г. Спенсер,
Д. Милль    Әлем туралы позитивтік көзқарас. Метафизикаға сын.
Болмыс, материя, сана т.б. ұғымдарға абстракциялық ойларға сүйенетін дәстүрлі философия жарамсыз, тек тәжирибие, ғылыми эксперимент арқылы тексерілген позитивті – ақиқат. 
б) Эмпириокритицизм    Мах, Авенариус.    Махизм – дүниені түйсіктер жиынтығы ретінде бейнелеп, философия адам тәжірибесінің сезімдік негізін, психофизиологиялық формаларын сараптауы тиіс. /Субъективті идеализм/. Жаратылыстану ғылымдары /Радиоактивті сәулелер, электрон т.с.с. ашылған жаңалықтар/ мен философияны біріктіру /Материя жойылды/. Философия, тәжірибеден алынған негізгі қағидаларды логикалық талдаудан өткізіп қорытатын пәнге айналды.

Қазақ және орыс философиясы
Кесте 1.7.1 XIX-XX ғ.ғ. орыс философиясы

    
Діни реформа     Л.Толстой (1828-1910)
«Догмалық құдайға сын», «Менің сенімім неде», «Жан сыры»    Толстойшылдық.  Дінде адам өмір мәнін табады. Этикалық принциптің индивидуализмі. Өмір мақсаты – адамның дін арқылы өзін тануы, адамгершілік тұрғысында жетілуі.

8.    Персонализм  /Орыс рухани Ренессансы/    Н. Бердяев (1874-1948)
«Орыс идеясы», «Шығармашылықтың мәні», «Еркін жанның философиясы».    Құдайы және адами экзистенциалдық диалектика. Антроподицея – шығармашылықта және шығармашылық арқылы адамды ақтау. Көне өсиет (Ветхий Зовет) – Христиандық – Адам еркіндігі, бұл өз борышын өтеу. Тарих тек соңғы  мақсатты,  міндетті қарастырады. Тарих ақыл еркіндігінің бостандығы ретінде. “Орыс идеясы” – бүтін,  тоталитарлы көзқарас, діни мінезде. 

Маркстік философия

ΧΙΧ ғасыр, әсіресе ΧΧ ғасырда философиялық ойлаудың ең негізгі бағыттарының бірі марксизм философиясы болды. Бірнеше ондаған жылдар бұрын Бертран Рассел былай деп айтқан: “Бүгінгі таңда әлемнің жартысынан астамы маркстік теорияға сенетін елдер”.
Марксизм философиясы, ΧΙΧ ғасырдың Ι жартысындағы Еуропа дамуының әлеуметтік-экономикалық және саяси-таптық шарттың қалыптасу ерекшеліктеріне негізделген. Әлеуметтік-саяси қозғалыс берген сабақтардың ерекшеліктерінің негізінде  құрылған. Маркстік қоғам мен әлеуметтік қатынас концепциясы жаңа көзқарастың қалыптасуымен тығыз байланыста құрылған. Осындай дүниетанымның  қалыптасуы ассимиляциялау және құндылықты қайта өңдеуді талап етті, ал бұл сол дәуірдің ғылыми ойлары  еді.

Классикалық неміс философиясы

         XVII ғ. соңы және XIX ғ. басында Германия демократиялық артта қалушылықты жеңе отырып  буржуазиялық революцияға жетті, «XVIII ғ. Францияда, XIX ғ. Германияда саяси төңкерістің алдында философиялық революция болды». Жаратылыстану және қоғамтанудың жетістіктері неміс философиясының қалыптасуында басты роль атқарды: физика мен химия дами бастады, органикалық табиғатты зерттеу алға қарай дамыды. Математика саласындағы жаңалықтар нақты мөлшердегі анықтамалар ретінде процестерді түсінуге мүмкіндік берді.
Ламарк ілімі организмдердің қоршаған ортадағы даму шарттылығы, астрономиялық, геологиялық, эмбриологиялық теориялар, адамзат қоғамының даму теориялары, еркін ойлаудың дамуы – ресми дін мен шіркеудің елдің рухани өмірінде басқарушы таптың жағдайын бекітуге ұмтылуына қарсы тұру – осының бәрі бірінші орынға даму идеясын теория және шындықты тану әдісі ретінде шығарды. 

Жаңа заман философиясы
           Қайта өрлеу дәуірі (Renaissance - фр.) - Орта ғасырдан Жаңа Заманға өту дәуірі болды. Оның шеңберін біз ХІV-ХVІ ғ.ғ. белгілейміз.
Қайта өрлеу заманы Италия елінде басталды. Оған себеп болған әлеуметтік-экономикалық жағдайларды алатын болсақ, бұл кезде солтүстік Италияда, әсіресе теңіз жағалауларындағы аймақтарда орналасқан калаларда сауда, қолөнер өндірісі тез дами бастайды, мұның өзі феодалдық қатынастардың сарқылып, көп іскер шаруалардың өз қожайындарынан ақша төлеп бас бостандығын алып қалаларға келуіне, алғашқы капиталистік экономикалық қатынастардың дамуына әкелді.
Жоғарыда көрсетілген өзгерістер біршама қоғамның рухани өміріндегі жаңаруларға әкеледі. Біріншіден, өндіргіш күштерді дамыту қажеттігі схоластикалық ой-өрістен жаратылыстану ғылымдарына бетбұрыстың пайда болуына әкелді. Ал оның өзі бірте-бірте материалистік бағыттың философияда күш алуына әкеліп соқты. Табиғаттың заңдылықтарының бірден-бір зерттеу жолы - ол тәжірибелік зерттеу - эмпиризм (еmрегіа, - грек сөзі, тәжірибе) бағытын тудырды. Тәжірибе арқылы алынған деректерді пайымдау, қорыту қажеттігі рационализм ағымын дүниеге әкелді. Ал бұлардың өзі ой еңбегінің бағалануына, әсіресе оқыған, көзі ашық интеллигенцияның дүниеге келуіне себеп болды. Егер Орта ғасырдағы қоғамда ой еңбегі, негізінен, дін шеңберінен шыға алмаған болса, қазір жағдай күрт өзгере бастады.

Қайта өрлеу дәуірінің философиясы

    Қайта өрлеу дәуірі (Реннесанс) XV – XVI ғасырдағы феодалдық құрылыстың дағдарысы мен Еуропада капитализм тууын білдіреді. Философия үшін ол теоцентризмнен рационализмге, дүниені ғылыми түрде зерттеуге өтетін өзіндік өтпелі кезең болды. 
    Қайта өрлеу дәуірі философиялық ой, ғылым және өнердің қосылысын көрсететін кезең болды. Мұның өзі Италияда гуманизм, өрлеу деп аталатын жаңа дәрежедегі мәдениет тудырады.
    «Гуманизм» түсінігі XV ғасырдың ортасында пайда болады, Цицерон мен Тацит өз кезінде «humanitas» - термині арқылы адамдық, адамгершілік, сауатты, яғни қоғам өміріне белсене қатысатын еркін азаматтың қасиеттерін белгіледі. 

Ортағасырлық философия

         Ортағасырлар Еуропа тарихында V ғасырдағы Рим империясының құлауынан XIV-XV ғасырлардағы қайта жаңғыру дәуіріне дейінгі ұзақ кезеңді қамтиды. 
         Ортағасырлық философияның пайда болуын көбінесе Батыс Рим империясының (б.з.д.47 жыл) құлауымен байланыстырады, бірақ мұндай мерзімдеу нақты емес. Бір ойдан екінші ойға көшу лезде пайда болмайды: Римді жаулап алу ғасырлар бойы қалыптасқан әлеуметтік қатынастарды да (себебі грек философиясы антикалық құлиеленушілік дәуіріне, ал ортағасырлық философия феодалдық дәуірге жатады), адамдардың ішкі дүниетанымын да, діни нанымдарын да біржолата өзгерте алмады. Қоғамның жаңа типінің қалыптасуы өте ұзаққа созылды. Б.з. I-IV ғғ. стоиктердің, эпикурліктердің, неоплатондықтардың философиялық ойлары өзара бәсекеге түседі, соның нәтижесінде ортағасырлық философияның негізін құрайтын жаңа сенімдер мен ойлар қалыптасады. Бұл мезгілде қалыптасқан философияның екі негізгі бастауы болған. Бірінші – платондық және аристотельдік дәуірден нәр алған ежелгі грек философиясы. Екінші бастауы – бұл философияны христиандық бағытқа бұрушы қасиетті жазба.