Қоғамдағы экономикалық қатынастар

 
Өндіріс пен барлық шаруашылықтың өмір бойы дами қалыптасуында адамдар арасындағы әртүрлі экономикалық қатынастар байқалды. Олардың ең негізгілеріне: ақша-тауар және нарықтық қатынастары, жеке меншік қатынастары, қоғамдағы өндірісті ұйымдастыру, оны мамандандыру және интеграциялау кіреді.Осыларды қарастыра отырып тақырыпты бастайық.

3.1 Меншік және кәсіпкерлік түрлерін  ұйымдастыру
3.1.1 Меншік қатынастары жӘне олардың құрылымы
Адамдардың өмірінде меншік қатынастарының мағынасын ¬ бағалау қиын. Олар  қоғамда нақты билікті анықтайды : кім өндірісті басқарады және өндірілген өнім қалай реттелетінің қарастырады. Көбінде,  адамдардың заттық әл-ауқаттылығы оларға тәуелді болады. Меншік – бір немесе бірнеше адамдарға тиесілі мүлікті иемдену құқығын көрсететін экономикалық категория.

Қазіргі өндірістің факторлары мен өндірістік мүмкіндіктер

Адамдардың материалдық қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін өндіріс, яғни өмірлік қажеттіліктерді қанағаттандыру үрдісі қажет. Өндіріс деген ұғым қоғамдағы бір қатар элементтер мен факторларды (ресурстарды) қамтитын өндірістік күштерді білдіреді. Адамның барлық даму кезеңдеріндегі өндірістің басты факторлары жұмыс күші (жеке, немесе адамдық фактор) және өндіріс құралдары (заттық немесе материалдық фактор) болып табылады. Алайда өндірістік күштер өзгеріске ұшырап отырады. Қоғам өркендеген сайын олар үнемі дамып, жетілдіріліп отырады.  Қазіргі ғылыми-техникалық революция жағдайында олардың елеулі күрделенуі байқалып отыр. Қалыпты жұмыс күшіне және өндіріс құралдарына  жаңа дербес маңыздары бар элементтер мен факторлар қосылуда .

Экономикалық теория: пәні, әдісі және негізгі даму кезеңдері

1.1 Экономикалық теорияның пәні және функциялары
Қазіргі кезде адамдар әр түрлі қажеттіліктерді  қажет етеді. Осы қажеттіліктерді қамтамасыз етумен, адамдардың күнделікті қажеттілігін қанағаттандыру мәселелерімен экономика айналысады.
Экономика дегеніміз не?
Экономика сөзін грек тілінен аударғанда, oikonomia - үй шаруашылығын басқару дегенді білдіреді. Бірақ та, қазіргі кезде ол көп мағыналы болғандықтан мына үш негізгі анықтамаларды атаған жөн 

Тақырыптың өзектілігі. Тәуекел адам іс-әрекетінің кез-келген саласында көрініс табатын объективті оқиға болып табылады. Ол кәсіпкерліктің барлық саласында кездесетін көп аспектілі категория. Өзінің табиғаты бойынша тәуекел жағымсыз оқиғаның болуымен сипатталады. Яғни, тәуекелге ұшырау барысында кәсіпорын экономикалық немесе басқа да шығындарды шегеді. Кез келген кәсіпкерлік іс тәуекелмен байланысты, әсіресе банктер үшін тәуекелді басқарудың маңызы жоғары болып келеді. Өйткені, банктер нарықтағы конъюнктуралық өзгерістерді бірден қабылдайтын сегмент.

Стандарттаудың экономикалық тиімділігі. 
Лекция мақсаты: Стандарттаудың экономикалық тиімділігін қарастыру
Лекция сұрақтары:
1.    Өнімнің өмірлік циклінің әр түрлі сатыларында стандарттаудың экономикалық тиімділігінің негізгі көздері.
2.     Стандарттарды енгізудің экономикалық тиімділігі. 
3.    Өнімді игеру мерзімдерін қысқартуда стандарттаудың атқаратын ролі. 
Лекция мазмұны
Стандарттау объектілерінің көбеюі олардың әлеуметтік және экономикалық өмірдің әр түрлі салаларына енуі, стандарттаудың дамуы көп мөлшерде ресурстардың бөлінуін талап етеді. Ал кейбір жағдайларда ресурстарды тиімді пайдалану, стандарттардың әр бағытта дамуына қажетті ресурстармен қамтамасыздандыруға қойылатын талаптар ұлғаяды.

Стандарттау бойыннша халықаралық ұйымдар (ИСО).

Лекция мақсаты:Стандарттау бойыннша халықаралық ұйымдармен студенттерді таныстыру (ИСО).

Лекция сұрақтары:

Стандарттау бойыннша халықаралық ұйымдар (ИСО). Құрылу тарихы. Қызмет сферасы.
ИСО-ның негізгі міндеттері. ИСО-ның мүшелері.
ИСО-ға Қазақстан Республикасының қатысуы.
ИСО-ның ұйымдық құрылымы.
 ИСО-ның комитеттері: ПЛАКО, СТАКО, ИСОНЕТ, ДЕВКО, РЕМКО, КОПОЛКО, КАСКО.
ИСО халықаралық стандарттары. ИСО стандарттарын әзірлеу тәртібі
. Жұмысшы органдары.
Халықаралық стандарттарды әзірлеу процедурасы. 
Лекция мазмұны

Ұлттық стандарттар өздерi әзiрлеген және қолданылатын елдердiң ерекшелiктерiн және ғылыми және техникалық даму деңгейiн көрсетедi. Сондықтан әр елдердiң бiркелкi бұйымдарға арналған стандарттары бiр-бiрiнен өзгеше болуы мүмкiн. Ал бұл жағдай халықаралық сауданың дамуына әжептеуiр кедергi болуда, себебi тауардың сипаттамасын тауарды сатып алушы елдiң стандартымен үйлестiру қажеттiгi туындайды. Халықаралық сауда мен халықаралық ынтымақтастықтың ұлттық стандарттарды үйлестiру, сонымен қатар халықаралық (аймақтық) стандарттарды әзiрлеу және кеңiнен қолдау қажеттiлiгiне әкелiп отыр.

Мемлекеттік стандарттардың талаптарын орындалуын мемлекеттік бақылау.

Лекция мақсаты:Мемлекеттік стандарттардың талаптарын орындалуын мемлекеттік бақылаумен студенттерді таныстыру

Лекция сұрақтары:
1.    Мемлекеттік стандарттар талаптарының орындалуын мемлекеттік қадағалау. Негізгі мақсаттары.
2.     Мемлекеттік қадағалауды жүзеге асыратын лауазымды тұлғалар. 
3.    Мемлекеттік бақылау объектілері және субъектілері. 
4.    Мемлекеттік бақылау және қадағалаудың нормативтік базасы.
5.     Мемлекеттік қадағалау жүргізудің әдістемесі және формасы. 
6.    Мемлекеттік бақылау және қадағалау шешімдерін рәсімдеу. 
7.    Мемлекеттік инспекторлардың құқықтары және міндеттері. 
8.    Мемлекеттік бақылау шешімдері бойынша жасалынатын іс-шаралар. 

Лекция мазмұны
Стандарттау жұмысын мемлекеттік бақылау және қадағалау
    ҚР-ның стандарттау заңы бойынша мемлекеттік бақылау және қадағалау жұмыстары мемлекеттік стандарттың міндетті талаптарының орындалуын қажет болған жағдайда жүргізіледі. Бұл талаптарға қоршаған орта мен адамдардың денсаулығы, азаматтардың мүлкі, өнім, жұмыс, қызмет қауіпсіздігін қаматамасыз ететін көрсеткіштер, сонымен қатар техникалық және ақпараттық сәйкестік, өзара алмасылымдық, өлшеу мен таңбалаудың бірыңғайлылығы, нарықтық экономика жағдайына сәйкес бақылау мен қадағалау механизмдерінің көрсеткіштері жатады.

Салааралық стандарттар жүйесі.
Лекция мақсаты:
Лекция сұрақтары:
1.    Өнімді өндіріске әзірлеуді және қоюды стандарттау. 
2.    Еңбек қауіпсіздігі саласындағы стандарттау (ЕҚОС). Қоршаған ортаны қорғау облысындағы стандарттау (ҚОҚ). 
3.    Салааралық стандарттар жүйесі. Конструкторлық құжаттаманы стандарттау (БТҚС).
4.    Технологиялық құжаттаманы стандарттау (БТҚС). 
5.    Жіктеуді стандарттау және техника-экономикалық және әлеуметтік ақпаратты кодтау (ЖСТЭӘФК).Жіктеу объектілері. 
6.    Технико-экономикалық және әлеуметтік ақпараттар жіктегіштері
7.    . Технико-экономикалық және әлеуметтік ақпаратты жіктеу және кодтаудың жүйесі. Негізгі принциптері, ережесі,тәртібі және талаптары.   
Лекция мазмұны
   Метрологиялық сараптама – стандарттау мен метрология бойынша конструкторлық және технологиялық құжаттамалардың сапасын қамтамасыздандыру үшін қажет. Конструкторлық құжаттаманың сапасын өндірілген өнімнің сапасы анықтайды. Конструктор есепті шешу үшін минималды шығынмен нәтижеге қол жеткізуге бел буады. Қазіргі уақытта конструкторлық құжаттаманы жасауда сатылардың оптималды реті жасалған және мемлекеттік стандарттармен регламенттелген міндетті сатылар жасалған. 

Стандарттау бойынша нормативтік құжаттар.
Лекция мақсаты: Стандарттау бойынша нормативтік құжаттар түрлеріментанысу
Лекция сұрақтары:
1.    Нормативтік құжаттар туралы ақпарат.ҚР стандарттау жүйесіндегі нормативтік құжаттар.
2.      Стандарттау бойынша нормативтік құжаттар және оларға қойылатын талаптар. 
3.    Стандарттау  бойынша нормативтік құжаттардың  категориясы, сипаттамасы. Стандарттау объектілері. Тағайындалған талаптар.
4.     Стандарттарды әзірлеу тәртібі.
Лекция мазмұны
Стандарт - нормативтік құжат,ол белгілі бір саланы оптималды дәрежеде ретке келтіруге бағытталған, уәкілетті ұйыммен бекітілген келісім бойынша дайындалған нормативтік құжат. Стандарт ғылыми зерттеудің нәтижесі және техникалық жетістіктерге, тәжірбиеге негізделуі тиіс.
Стандарттаудан басқа стандарттау ережелері, стандарттау бойынша нұсқаулықтар да нормативтік құжатқа кіреді.

Өнімді жіктеу және кодтау  
Лекция мақсаты:  Өнімді жіктеу және кодтаумен танысу
Лекция сұрақтары:
1.    Өнімді штрихтап кодтау. Шетелдік тәжірибе. 
2.    Өнімді штрихтап, оның қолданысы және қолдану тәртібі. 
3.    Өнімді штрихтап кодтау облысындағы нормативтік құжаттар. 
Лекция мазмұны
Ақпараттық технологияның дамуына байланысты ақпаратты жiктеудiң әдiстерi мен кодтауы өзектi мәселе болып отыр. Бұрынғы КСРО-да жап-жақсы ғылыми-әдiстемелiк база болған және техникалық-экономикалық ақпараттарды жiктеудiң кең жүйесi құрылған болатын.
Алайда экономикадағы қазiргi заманғы нарық шарттары Қазақстан Республикасындағы қолданымдағы жiктегiштердi жаңалауды және жаңасын құруды талап еттi.
Жалпы мемлекеттiк жiктегiшсiз мекемеаралық ақпараттың ағынының келiсiмдiк мәселесiн шешу мүмкiн емес.