Өндіріс факторларының нарықтары және факторлық табыстар

Мақсаты: өндіріс факторлары нарықтарын жеке-жеке қарастыра отырып, әр ресурсқа тағайындалатын бағалардың, яғни жалақы, пайыз және рента ерекшеліктерін кеңінен талқылау.

Талқылау сұрақтары:
9.1 Өндіріс факторларына деген сұраныс пен ұсыныс, оның ерекшеліктері
9.2 Еңбек нарығы және жалақы
9.3 Капитал нарығы және пайыз
9.4 Жер нарығы және рента

    Негізгі ұғымдар: өндіріс факторларының нарықтары, туынды сұраныс, факторлық табыстар, еңбек нарығы, еңбекке деген сұраныс, еңбек ұсынысы, еңбек нарығындағы тепе-теңдік, жалақы, мерзімді жалақы, кесімді жалақы, капитал, негізгі капитал, айналмалы капитал, адам капиталы, тозу, капитал нарығындағы тепе-теңдік, пайыз, атаулы пайыз мөлшерлемесі, нақты пайыз мөлшерлемесі, жер, жер нарығы, рента, абсолютті рента, ерекшеленген рента, жердің бағасы, т.б.

Фирманың өндіріс шығындары мен табыстары

Мақсаты: фирма шығындарының және табыстарының түрлерін қарастыру, пайданың түрлерін атау, өндіріс шығындарын азайту және пайданы арттыру ережелерін түсіндіру.

Талқылау сұрақтары:
8.1 Өндіріс шығындарының теориясы. Трансакциондық шығындар
8.2 Шығындардың түрлері. Фирманың шығындарын барынша азайту мәселесі
8.3 Фирманың табыстары және оның түрлері 
8.4 Пайда туралы теориялық көзқарастар. Фирманың пайдасын барынша арттыру мәселесі

    Негізгі ұғымдар: шығындар, айқын шығындар, айқын емес шығындар, тұрақты шығындар, өзгермелі шығындар, жалпы шығындар, орташа шығындар, шекті шығындар, трансакциондық шығындар, табыс, жалпы табыс, орташа табыс, шекті табыс, пайда, экономикалық пайда, бухгалтерлік пайда, қалыпты пайда, т.б.

Кәсіпкерлікті ұйымдастыру негіздері

Кәсіпкерлікті ұйымдастырудың негізгі формалары

Кәсіпкерлік адам қызметінің ерекше саласы және ол еңбектің басқа түрлерінен оқшауланып тұрады. «КӘСІПКЕРЛІК» терминін алғашқы рет ағылшын экономисі Ричард Кантильон енгізді. Кәсіпкерлік ұғымына ол нарықтық тәуекелділік жағдайында табыс алу мақсатымен өндірісті ұйымдастырудағы адам белсенділігін жатқызды. Кәсіпкерлік дегеніміз – бұл азаматтар мен бірлестіктердің мүлікті жауапкершілік пен тәуекел ету негізінде іске асырылатын, жоғары табыс алуға бағытталған шығармашылық, дербес іс-әрекеттері. 

Фирма теориясы

 

Мақсаты: фирманың теориялық бағыттарын зерттеу және кәсіпкерлікті ұйымдастырудың негізгі нысандарын, сонымен қатар, Қаззақстандағы кәсіпкерліктің дамуын қарастыру.

Талқылау сұрақтары:
7.1 Фирма немесе кәсіпорын: мәні және теориялық бағыттары
7.2 Кәсіпкерлікті ұйымдастырудың негізгі формалары
7.3 Кәсіпкерлік капитал. Толық айналым және ауыспалы айналым. Инвестициялар
7.4 Қазақстандағы кәсіпкерліктің дамуы

    Негізгі ұғымдар: фирма, кәсіпорын, бизнес, кәсіпкерлік, жеке кәсіпкерлік, серіктестік, акционерлік қоғам, капитал айналымы, ауыспалы айналым, толық айналым, инвестиция, амортизация, материалдық тозу, сапалық тозу, т.б.

Жетілген және жетілмеген бәсеке жағдайындағы нарықтық құрылымдар және олардың қызметтері

 

Мақсаты: нарық жағдайындағы бәсеке теориясына, оның түрлеріне, нарықтық құрылымдардың түрлеріне және олардың шарттарына кеңірек тоқталу, сонымен қатар, әртүрлі бәсекелестік жағдайындағы баға мен өнім көлемін таңдау тетіктерін қарастыру.

 

Талқылау сұрақтары:

6.1 Нарықтық құрылымдар және олардың сипатты белгілері

6.2 Жетілген бәсеке және оның орындалу шарттары

6.3 Жетілмеген бәсекенің формалары: монополия, монополистік бәсеке, олигополия, т.б.

6.4 Жетілген және жетілмеген бәсеке жағдайында баға мен өндіріс көлемін таңдау

6.5 Бәсекені қорғау және монополияны шектеу. Антимонополиялық саясат

Сұраныс пен ұсыныс теориялары

 

Сұраныс пен ұсыныс: мәні, әсер ететін факторлары, заңдары, қисықтары. Нарықтық тепе-теңдік

Сұраныс әрқашанда сатып алушылар (тұтынушылар, үй шаруашылықтары) тарапынан болады. 
Сұраныс дегеніміз тұтынушылардың белгілі бір уақытта, белгілі бір бағамен тауарлар мен қызметтердің белгілі бір көлемін сатып алуға деген дайындығын сипаттайтын төлем қабілеттілігі бар қажеттіліктері мен талаптары. Сұраныс көлемі, яғни тауарларды сатып алу көлемі – бұл тұтынушылардың ағымдағы бағамен берілген уақыт бірлігінде сатып алғысы келетін сол игіліктердің максималды саны. Ал, сұраныс бағасы – бұл тұтынушылардың белгілі бір игіліктің санын сатып алу үшін төлеуге дайын және төлей алатын максималды бағасы. Сұраныс заңы дегеніміз – тауардың бағасы мен сатып алу көлемі арасындағы кері тәуелділікті сипаттайтын нарықтық ұстаным: тауардың бағасы неғұрлым жоғарылаған сайын, тауарға сұраныс соғұрлым төмендей береді, ал тауардың бағасы неғұрлым төмендеген сайын, тауарға сұраныс соғұрлым жоғарылай береді. 

Нарықтық механизм

 

Мақсаты: нарық ұғымына анықтама бере отырып, оның түрлеріне, қызметтеріне, принциптеріне тоқталу, оның негізгі элементтерін, соның ішінде сұраныс пен ұсыныс теориясын, икемділіктің мәнін жан-жақты талқылау.

Талқылау сұрақтары:
5.1 Нарықтың мәні, негізгі элементтері және әртүрлі жіктелу өлшемдеріне байланысты түрлері
5.2 Нарықтың атқаратын қызметтері мен принциптері. 
5.3 Инфрақұрылым және нарықтық инфрақұрылым.
5.4 Сұраныс пен ұсыныс: мәні, әсер ететін факторлары, заңдары, қисықтары. Нарықтық тепе-теңдік
5.5 Икемділік ұғымы. Сұраныс пен ұсыныс икемділігі

Тауар-ақша қатынастары

 

Тауардың мәні, қасиеттері, формалары және әртүрлі теориялары

Тауар ерекше экономикалық игілік ретінде кез-келген экономикалық жүйенің жасушасы болып табылады. Адам еңбегінің нәтижесі болып табылатын өнім тауарға айнала алады. Себебі, ол өзінің ғана емес, басқа адамның тұтынуына арналады, айырбасқа және сату-сатып алуға бағытталады.
Тауар – бұл сатуға арналған және айырбас үшін өндірілген адам іс-әрекетінің өнімі. Тауардың 2 қасиеті бар:
1. Тұтыну құны, тауар осы қасиеті арқылы сатып алушылардың қандай да бір қажеттілігін қанағаттандыра алу қабілетіне ие бола алады. 
2. Айырбас құны, яғни тауардың зат бола отырып басқа бір затқа айырбастала алуы.

Нарықтық шаруашылықтың қалыптасу алғышарттары

 

Мақсаты: қоғамдық шаруашылықтың негізгі белгілерінің пайда болуын зерттеу және тауар мен ақша ұғымдарына кеңірек тоқталу. 

Талқылау сұрақтары:
4.1 Нарықтық шаруашылықтың негізгі белгілері. Натуралды және тауарлы шаруашылық
4.2 Тауардың мәні, қасиеттері, формалары және әртүрлі теориялары
4.3 Ақшаның мәні, болу тарихы, түрлері, қызметтері және әртүрлі теориялары

    Негізгі ұғымдар: қоғамдық шаруашылықтың нысаны, натуралды шаруашылық, тауарлы шаруашылық, тауар, тауардың қасиеттері, тұтыну құны, айырбас құны, құн, құн заңы, еңбек сипатының екі жақтылығы, қоғамдық қажетті жұмыс уақыты, еңбек өнімділігі, ақша, ақшаның қызметтері, сандық ақша теориясы, т.б.

Меншік қатынастары 

 

Меншіктің мәні мен мазмұны, түрлері мен нысандары, объектілері мен субъектілері

Меншік категориясы кез-келген экономикалық жүйені ұйымдастырудың іргетасы болып табылады. Меншік ұғымы тарихи категория ретінде алдымен, жермен, содан соң өндіріс құрал-жабдықтарын иемденумен, пайдаланумен және оларды жалға берумен байланыстырылады. Осы тұрғыда, меншікті молайтуда өндіруші-адамның еңбегіне және оның еңбек өнімділігінің басымдылық рөліне ерекше мән беріледі, өйткені ол барлық байлықтың және пайда табудың қайнар көзі ретінде саналады.
Меншік теориясына сүбелі үлесті У. Петти, Ф. Кенэ, А. Смит, Д. Рикардо, П. Прудон, К. Маркс, Р. Коуз және А. Алчиан сияқты ғалымдар қосты.