| Главная » Файлы » Курстық жұмыстар » Қазақша курстық жұмыстар | [ Добавить материал ] |
Жоғары оқу орнында болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жетілдіру
| [ Скачать с сервера (266.5 Kb) ] | 23.02.2014, 23:38 |
|
ӘОЖ [371.13:37.013] : 378 Қолжазба құқығында КАДИРБАЕВА ДИДАР АРТЫҚБАЙҚЫЗЫ Жоғары оқу орнында болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жетілдіру 13.00.08 – Кәсіби білім беру теориясы мен әдістемесі Педагогика ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияның авторефераты Қазақстан Республикасы Қарағанды, 2008 Жұмыс Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университетінде орындалған Ғылыми жетекшілер: педагогика ғылымдарының докторы, профессор Каргин С.Т. педагогика ғылымдарының кандидаты, доцент Сырымбетова Л.С. Ресми оппоненттер: педагогика ғылымдарының докторы, профессор Кенжебеков Б.Т. педагогика ғылымдарының кандидаты, доцент Манабаева А.Ш. Жетекші ұйым: Евразия гуманитарлық институты Диссертация 2009 жылы «___» ___________ сағ._____ Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университетіндегі педагогика ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесін қорғау жөніндегі БД 14.50.05 диссертациялық Кеңесінің мәжілісінде қорғалады (100028, Қарағанды қаласы, Университет көшесі, 28, бас корпус, №1 кеңейтілген дәрісхана. Диссертациямен Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университетінің кітапханасында танысуға болады. Автореферат 2008 жылы _______________ таратылды. Біріккен диссертациялық кеңестің ғалым хатшысы Н.Ә. Мыңжанов Кіріспе Зерттеудің өзектілігі. Егемендік алған кез-келген елдің, халықтың ең басты міндеті – жас ұрпақтың ұлттық санасын қалыптастырып, шыңдауға қызмет ететін білім жүйесін қалыптастыру. Білім берудің ұлттық жүйесін құру –ұлттық мәдениетті оқу-тәрбие процесінде пайдалану арқылы ұлтжанды ұрпақты тәрбиелеу. Болашақ мұғалімдерді этнопедагогикалық біліммен қаруландыру мақсатында, халықтық дәстүрлердің тәрбиелік мүмкіндіктерін ашу - осы мәселені шешу жолдарының бірі. Қоғамның кезек күттірмейтін талаптарының бірі – кәсіби бейімделген болашақ мамандарды даярлау. Болашақ мұғалім – баланың жеке тұлғасын қалыптастырушы басты тұлға. Бүгінгі жас өркеннің ертеңгі әлеуметтік-саяси қоғам мүшесі ретінде қалыптасуында тәлім-тәрбиенің маңызы зор екендігі белгілі. Ендеше қоғамдағы қол жеткен тәрбиелік жақсы дәстүр атаулыны пайдаланып, биік адамгершілік қасиеттерге баулу, тәрбиелеу – мұғалімнің басты міндеті. Халық құндылықтарының бірі – оның мекені, сол мекеннің географиялық ландшафтысы. Географиялық детерминизм бойынша адамның өмір сүруі, шаруашылығы, оның психикасының қалыптасып дамуы, бет-бейнесіндегі ерекшеліктері, мінез-құлқы сол жердің географиялық ландшафтысына байланысты болады. Ұлттық тәрбие ана тілін, елінің тарихын, төл мәдениетін, туған жерін, халқының ертедегі тұрмыс-тіршілігін оқып, үйренуден басталады. Мектептің оқу-тәрбие процесінде халық педагогикасының тәрбиеде алатын орны мен маңыздылығын студенттерге үйретіп, болашақ мұғалімдерге география пәні арқылы этнопедагогикалық білім беріп, ұлттық тәрбие, ұлттық сана-сезімін қалыптастырып, ұлтжанды азамат тәрбиелеп шығаруға даярлаудың қажеттілігі туып отыр. Осы орайда, жоғары оқу орны жағдайында студенттердің қоршаған табиғи орта мен құбылыстары туралы түсініктерін дұрыс қалыптастыруда халықтық педагогика материалдарын ғылыми теориялық-әдістемелік қағидалармен ұштастыру көкейкесті мәселеге айналып отыр. Соның бірі, халықтық педагогика материалдарын география пәнімен байланыстыра отырып, болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жетілдірудің объективті қажеттілігі артты. Қоршаған орта, ауа райының күйі, аспан әлемі, жер-су атаулары туралы географиялық білім беру арқылы болашақ мұғалімдердің этнопедагогикалық даярлығын қалыптастыру – тұтас педагогикалық процестің құрамдас бөлігі. Жастарға білім беру, тәрбиелеу, табиғат пен адам өмірінің тіршілігін ажырамайтын, бөліп қарастыруға келмейтін біртұтас дүние ретінде қарастырып, жастардың дүниетанымын қалыптастыру, адамгершілікке тәрбиелеуді қазақ халқының біртуар данышпандары А. Құнанбаев, Ш. Уәлиханов; ұлттық дәстүрлерді дәріптеуді қазақ халқының ағартушы-ғалымдары мен ақын-жазушылары Ж. Аймауытов, Ы. Алтынсарин, М. Әуезов, А. Байтұрсынов, М. Дулатов, М. Жұмабаев, Ш. Құдайбердиев өз еңбектерінің негізгі арқауы еткен. Ұлттық мәдениеттің негізгі көзі болып табылатын құндылықтарды белгілі ғалымдар Ж. Артықбаев, Х. Арғынбаев, Ә. Бірмағанбетов, А. Нысанбаев еңбектері этнопедагогиканың теориялық негіздерін анық, ұғымдық-терминологиялық аппаратын жасауға тікелей ықпалын тигізді және біздің зерттеу жұмысымыздың әдіснамалық негізін құрады. Жоғары оқу орнында болашақ педагогтарды даярлау мәселесін, оқу-тәрбие процесін жетілдіру, мектепке кәсіби білімі жоғары мамандарды даярлау мәселелері қазақстандық ғалымдар Қ.М. Арынғазинның, Ш.Ә. Әбдіраманның, Б. Әбдікәрімұлының, С.Т. Каргиннің, Ж.А. Караевтың, Қ.М. Кертаеваның, Р.М. Қоянбаевтың, Н.Ә. Мыңжановтың, Ж.Ы. Намазбаеваның, Н.Д. Хмельдің, Л.А. Шкутинаның еңбектерінде қарастырылған. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында білім мазмұнын жаңарту және оқыту мен тәрбиелеу сапасын жетілдіру, дамуы жоғары елдердің озық тәжірибесіне сәйкес мамандарды даярлау жөнінде шаралар қолдануды қажет екендігі аталған. Этнопедагогикалық даярлау мәселесін алғаш көтергендердің бірі - Г.Н. Волков. Оның пікірінше, тек мұғалім ғана балаларды оқыту, тәрбиелеу процесін нақты аймақтық жағдайда, халықтың көп ғасырлы мәдениеті негізінде ұлттық тәрбие, дәстүрмен тығыз байланыста ұйымдастыра алады. Жастарға этнопедагогикалық білім беру мәселелері Ж. Асанов, Қ. Бөлеев, Л.А. Бөлетова, Р.Қ. Дүйсенбінова, Қ. Жарықбаев, К.Ж. Қожахметова, С. Қалиев, Ж. Наурызбай, Ә. Табылдиев, С. Ұзақбаева; қолданбалы салалары Р.М. Айтжанова, С.Қ. Әбілдина, Ш.М. Мұхтарова, Қ.А. Сарбасова, Л.С. Сырымбетова, т.б. ғылыми зерттеулерінде қарастырылды. Географиялық сауаттылық тек күнделікті өмірден ғана алынбайды, ол география мұғалімдерін кәсіби дайындаумен байланысты болады. Себебі кәсіби дайындығы жоғары маман ғана географиялық орта туралы сауатты білім бере алады. Сондықтан география мамандарын кәсіби дайындау процесіне көп көңіл бөліне бастады. Болашақ география мұғалімдерін даярлау мәселесін Ә.С. Бейсенова, Н.А. Бекенова, Ғ.Қ. Ділімбетова, Ж.Ж. Жатқанбаев, С.Қ. Қасенов, Г. Мұқышева, Р.Т. Төлегенова, Ж.К. Тілешова, С.Т. Шалғынбаев, Ж.Б. Шілдебаев, А.В. Чигаркин және т.б. зерттеген. Табиғатты қорғау мен адамның қоршаған ортамен байланысы, экологиялық білім беру мен тәрбие беру мәселесін шешуде Н.А. Бәкірова, Ә.А. Саипов, К. Сарманова, Қ.Н. Сарыбеков, М.Н. Сарыбеков, А.Н. Захлебный, И.Д. Зверев, И.П. Сафронов А.В. Миронов және т.б. ғалымдар еңбектерінде ғылыми-практикалық тұрғыда шешімін тапқан. Жоғарыда аталған ғалымдардың ғылыми жұмыстарында жоғары оқу орындарында кәсіби бейімделген мамандарды дайындау, олардың кәсіби құзіреттілігін жоғарылату мәселесін қарастыра отырып, оларды шешудің тиімді жолдарын ұсынған және болашақ мұғалімдерді мәдениеттің ұлттық болмысын терең сезініп, әлемдік өркениетпен сабақтастыра дамытуға бағыттайды. Көптеген зерттеулерде этнопедагогикалық мәселенің өзектілігін, білім беру жағдайында ұлттық тәрбиенің ерекшеліктері мен бүгінгі тәрбие жағдайында озық педагогикалық дәстүрлерді сақтаудың маңыздылығын атап көрсеткен, бұл біздің зерттеу жұмысымызға арқау болды. Осы бағытта диссертациялық зерттеу жұмыстары болғанымен, ғылыми еңбектерде география мұғалімдерінің туған жер ландшафтысын тәлім-тәрбие беру бағытында пайдалануға жеткілікті көңіл бөлінбеген, қазақ халқының өткен тарихи-мәдени, рухани-мәдени әлемінен әлі де толық игерілмей жатқан байлық көзі – фольклорлық мұралар, этногеографиялық деректер, этнотопонимикалық атаулар туралы деректерді қамтуына назар аударудың қажеттілігін өмірдің өзі көрсетіп отыр. Философиялық және педагогикалық әдебиеттердің, психологиялық-педагогикалық зерттеулердің мазмұнын сараптау барысында жоғары оқу орындарында география пәні мұғалімдерін кәсіби даярлау процесінде: қоғамда білім беруді этнопедагогикалық тұрғыдан іске асыруға дайын мұғалімге деген қажеттілік пен нақты қалыптасқан жағдай арасындағы; этнопедагогикалық ғылымның дамуы мен жоғары оқу орындарындағы білім беру мазмұнында оны жүзеге асырудың жеткіліксіздігі арасындағы; болашақ география мұғалімдерінің этнопедагогикалық даярлығына педагогикалық практиканың қажеттілігі мен жоғары мектеп дидактикасында оның іске асырылуының жеткіліксіздігі арасындағы қайшылықтар бар екендігі анықталды. Аталған қайшылықтардан жоғары оқу орнында болашақ география мұғалімдерінің этнопедагогикалық даярлығының мазмұны мен оны қалыптастыру мәселесінің туындап отырғаны біздің зерттеу тақырыбымызды «Жоғары оқу орнында болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жетілдіру» деп алуымызға негіз болды. Зерттеудің мақсаты: болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жетілдірудің педагогикалық шарттарын анықтау, теориялық тұрғыдан негіздеу және эксперименталдық тексеру. Зерттеу нысаны: жоғары оқу орнының педагогикалық процесі. Зерттеу пәні: болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жетілдірудің педагогикалық шарттары. Зерттеудің ғылыми болжамы: егер болашақ география мұғалімдерін даярлауда олардың этнопедагогикалық даярлығын жетілдірудің арнайы шарттары анықталып, жүйелі түрде қолданылса, онда жалпы кәсіби даярлау процесінің тиімділігі арта түседі, өйткені студенттер аталмыш даярлыққа сәйкес іс-әрекетке бағытталады. Зерттеудің міндеттері: 1. Болашақ география мұғалімдерінің этнопедагогикалық даярлығының мәнін ашу; 2. Болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жетілдірудің педагогикалық шарттарын анықтау; 3. Болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жетілдірудің моделін құрастыру; 4. Болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жетілдірудің әдістемесін жасау және оны эксперименттік тексеру. Зерттеудің жетекші идеясы: болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жетілдіру географиялық білім беру процесінің этнопедагогика негізінде ұйымдастырылуынан тәуелді. Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері. Жеке тұлғаның этнопедагогикалық даярлығын жетілдіруде ұлттық рухани-мәдени мұралары мен қазақтың табиғи ортаны танып білу білімдері мен «адам-қоғам-табиғат» жүйесінің жалпы заңдылықтары, өзара қарым-қатынас және тұлғаның қалыптасуы туралы ілімдер, қазақ халық педагогикасы мен этнопедагогика сабақтастығы туралы тұжырымдамалар, философиялық ілімдер, педагогикалық-психологиялық ой-пікірлер, ландшафт ерекшелігіне байланысты қалыптасқан мінез-құлық, ұлттық психикаға әсер еткен географиялық детерминизм туралы тұжырымдар мен тәрбие туралы тұжырымдамалар, тұлғалық-бағдарлық, жүйелілік тұғырлары. Зерттеудің әдістері: зерттеу мәселесі бойынша философиялық, психологиялық, педагогикалық және әдістемелік әдебиеттерді тақырып бойынша теориялық және ғылыми-әдістемелік тұрғыдан талдау, диссертация тақырыбына байланысты материалдарды жинақтау, саралау, жүйелеу, эксперимент, бақылау, салыстырмалы талдау әдістері, білім беру саласындағы ресми құжаттарды талдау, географиялық білім беруде этнопедагогика материалдарын ендірудің әдістемелеріне сипаттама және сауалнама, бақылау жүргізу, тәжірибелік-эксперимент жұмысының нәтижесіне баға беру, зерттеу нәтижелерін математикалық өңдеу әдістері. Зерттеу көздері: педагогика, психология, философия, география ғылымдарының классиктерінің еңбектері, Қазақстан Республикасы үкіметінің ресми құжаттары (заңдар, қаулылар, бағдарламалар, актілер, тұжырымдамалар, т.б.), жалпыға міндетті білім берудің мемлекеттік стандарттары, оқу бағдарламалары. Зерттеу кезеңдері: бірінші кезең (2002-2004 жж): зерттеу тақырыбы бойынша тарихи-философиялық, психология-педагогикалық, этногеографиялық және әдістемелік әдебиеттерге талдау жасалынды; зерттеудің ғылыми аппараты айқындалды; зерттеудiң теориялық және әдіснамалық негіздері анықталды, анықтауыш эксперимент жүргізілді. екінші кезең (2004-2007 жж): зерттеу мәселесі бойынша жинақталған теориялық және этнопедагогикалық материалдарға талдау жалғастырылды. Тәжірибелік жұмыстар ұйымдастырылып, жүргізілді. үшінші кезең (2007-2008 жж): тәжірибелік жұмыстың қол жеткізген нәтижелері өңделініп, ғылыми жүйеге келтірілді. Негізгі теориялық қорытындылар мен ұсыныстар құрастырылып, ғылыми - әдістемелік қорытындылар жасалынды. Жинақталған материалдар мен тәжірибелік жұмыстың нәтижелері сарапталынып, диссертацияның редакциялық өңдеуі аяқталды. Зерттеу базасы: Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті, Ө.А.Байқоңыров атындағы Жезқазған университеті, Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті, әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті. Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық маңызы: - болашақ география мұғалімдерінің этнопедагогикалық даярлығы түсінігінің мәні ашылған; - болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жетілдірудің педагогикалық шарттары ашылды; - болашақ география мұғалімдерінің этнопедагогикалық даярлығының компоненттері, көрсеткіштері мен деңгейлері айқындалды; - болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жетілдіру моделі жасалынды; - болашақ география пәні мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жетілдірудің жүйесі құрастырылды. Зерттеудің практикалық мәнділігі: жоғары оқу орнында болашақ география пәні мұғалімдері мамандығының оқу жоспарындағы пәндер бағдарламаларына қосымшалар, «Жалпы жер тану», «Топонимика», «Қазақстанның физикалық географиясы», студенттерге арналған «Этногеография» атты арнайы курс, «Болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлау ерекшеліктері» атты оқытушыларға арналған арнайы семинар, оқу-далалық, кешенді, педагогикалық практикаға арналған бағдарламаға қосымша жасалынды. Зерттеу нәтижелерін жоғары оқу орындарының оқу-тәрбие процесінде пайдалануға болады. Қорғауға ұсынылатын қағидалар: - мұғалімнің этнопедагогикалық даярлығы мұғалімнің кәсіби даярлығының маңызды және қажетті компоненті ретінде жоғары оқу орнының оқу жоспарының барлық пәндерін игеру, далалық, педагогикалық практикаларды өту барысында қалыптасқан этнопедагогикалық құзіреттіліктерді біріктіретін кіріктірушілік сипаттағы жүйе; - болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлау – бұл мазмұны мен ұйымдастырылуын педагогикалық мамандықтағы адамдарға деген талаптармен этнопедагогикалық ортада анықтайтын мақсатты бағытталған процесс. Мұндай даярлаудың шарттары: арнайы даярлау мазмұнындағы этнопедагогикалық бағыттылық, белсенділік, ұлттық мұраларды өзектендіру, этнопедагогикалық іс-әрекетке және тәрбиенің дәстүрлі мәдениетіне тұрақты қызығушылықты қалыптастыру болып табылады; - болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жетілдірудің моделі - мақсаты, міндеттері, принциптері, мазмұны, әдістері, формалары мен құралдарының құрамдас бөліктерінен құралады; - болашақ география мұғалімдерінің этнопедагогикалық даярлығының компоненттері, көрсеткіштері және деңгейлері; болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жетілдіру бойынша жүргізілген эксперименттің нәтижелері. Зерттеу нәтижелерінің дәлелділігі: диссертациялық зерттеудің әдіснамалық, теориялық бағытымен, зерттеу мазмұнының ғылыми аппаратқа сәйкестілігімен, эксперименттік-тәжірибелік жұмысының жоспарлығы, алынған нәтижелерді өңдеуде математикалық әдістерді қолданумен және олардың тиімділігі тексеріліп, оқу-тәрбие процесіне енгізумен қамтамасыз етілді. Зерттеу жұмысының теориялық қағидалары мен нәтижелерін байқаудан өткізу. Ғылыми зерттеу жұмысының мазмұны халықаралық (Алматы, 2006 ж., Қарағанды, 2007 ж., 2008 ж., Жезқазған, 2007 ж., София 2008 ж) ғылыми-практикалық конференцияларда, Е.А.Бөкетов атындағы ҚарМУ-дің география, педагогика кафедраларының ғылыми-әдістемелік семинарларында баяндалды; зерттеу жұмысына байланысты баспасөз беттерінде «География в вузах и школах Казахстана» (2006), «Ұлт тағылымы» (2007), «Ізденіс» (2007), «Қазақстан жоғары мектебі» (2007), «ҚарМУ Хабаршысы» (2007), «Этнопедагогика» (2008) мақалаларда көрініс тапты. Диссертацияның құрылымы: диссертациялық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, тұжырымдар мен қорытындыдан, пайдаланған деректер тізімі мен қосымшалардан тұрады. Кіріспеде зерттеудің өзектілігі, ғылыми аппараты, мақсаты, нысаны, пәні, міндеттері мен болжамы, зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері, әдістері, зерттеудің ғылыми жаңалығы, теориялық мәнділігі, маңызы, зерттеу кезеңдері мен базасы, қорғауға ұсынылатын негізгі қағидалар қамтылған. «Болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлаудың теориялық негіздері» атты бірінші тарауда зерттеліп отырған проблема педагогикалық, психологиялық және философиялық тұрғыларынан теориялық және практикалық жақтарынан негізделіп, олардың болашақ география мұғалімдерін этнопедагогикалық даярлауды жетілдірудің ерекшеліктері мен мүмкіндіктері анықталып, мақсат-міндеттері қарастырылды. Этнопедагогикалық даярлықты жетілдірудің педагогикалық мүмкіндіктері ашылып, проблеманың қазіргі жағдайы қарастырылды. «Болашақ мұғалімнің этнопедагогикалық даярлығын жетілдіру бойынша тәжірибелік жұмыс» атты екінші тарауда оқу-тәрбие процесінде студенттердің этнопедагогикалық даярлығын жетілдірудің негізгі формалары мен әдістері айқындалды, негізгі пәндерге қосымша этнопедагогикалық бағыттағы қосымша бағдарлама мен арнайы курс бағдарламасы сипатталып, эксперименттік-тәжірибелік жұмыстардың нәтижелері қорытылып, баяндалды. Қорытындыда теориялық, эксперименттік-тәжірибелік жұмыстардың нәтижелеріне негізделген тұжырымдар мен ұсыныстар берілді. Қосымшада студенттер, оқытушылар мен мектеп мұғалімдерінен алынған сауалнама, қазақтың географиялық жұмбақтары мен табиғатқа байланысты мақал-мәтелдері, қазақтың ауа-райы туралы болжамдары және студенттердің оқу-далалық тәжірибе кезіндегі зерттеу жұмыстарының есебі ұсынылды. Инвестициялық жобаны техникалық талдау міндетіне мыналар жатады: • жоба мақсаттарының көзқарастарына неғұрлым сәйкес келетін технологияларды анықтау; • жергілікті жағдайларды талдау, оның ішінде шикізатқа, энергияға, жұмыс күшіне қол жеткізуді және оның құнын; • жобаның іске асуы мен жоспарлаудың потенциалды мүмкіндіктерін тексеру; Техникалық талдауды, әдетте, кәсіпорынның жеке сарапшылар тобы арнайы мамандарды шақыру арқылы жүргізеді. Техникалық талдаудың стандартты процедурасы қолда бар жеке технологияларды талдаудан басталады. Сонымен қатар келесі критерийлерді басшылыққа алу керек: 1) технология өзін алдын ала жақсы жағынан көрсетуі тиіс, яғни стандартты болу керек; 2) технология импорттық қондырғылар мен шикізаттарға бағытталмауы керек. Егер өз технологиясын қолдану мүмкін болмаса, онда төмендегі схемалардың бірі бойынша біреуімен шетелдік технология мен қондырғыларды тарту мүмкіндігіне талдау жүргізіледі: • шетел фирмасымен бірлескен кәсіпорын – бөлшектеп инвестицияландыру және барлық технологиялармен қамтамасыз ету; • технологиялық «ноу-хауды» іске асыратын жаңа қондырғыны сатып алу; • «Turn-kеу» - қондырғы сатып алу, зауыт салу, технологиялық процесті қалыптастыру; • «Рrоduct-in-hand» - «turn-kеу» + кәсіпорынның қажетті дайын өнім шығарғанға дейін персоналды оқыту; • өндіріс үшін лицензиялар сатып алу; • шетелдік технолог тарапынан техникалық көмек. Технология таңдау ережесі кейбір альтернативті технологияларды кешендік талдауды және қандай да бір агрегатталған критерийдің негізінде жақсы вариантты таңдауды қарастырады. Альтернативті технологиялардың ішінен таңдаудың негізгі факторлары технологияны қолдануының келесі аспектілеріне негізделеді: 1. Сәйкес масштабтарда таңдалған технологияларды бұрынғы бойынша қолдану (нақты бір нарық үшін масштабтар аса үлкен болуы мүмкін). 2. Шикізатқа қол жеткізушілік (потенциалды жабдықтаушылардың саны қанша, олардың өндірістік қуаттылығы қандай, шикізаттың сапасы, шикізатты басқа тұтынушылардың саны қанша, шикізаттың құны, жеткізудің әдісі мен құны, қоршаған ортаға қатысты тәуекелі). 3. Коммуникациялар мен коммуналды қызметтер. 4. Технологияларды сатып отырған ұйымның патенті мен лицензиясы бар екендігіне көз жеткізу керек. 5. Ең болмағанда технологияны сатушының өндіріспен серіктесе жүруі. 6. Технологияның жергілікті жағдайларына бейімделуі (температура, ылғалдылық, т.с.с.). 7. Жүктемелік фактор (пайыз түрінде номиналды қуаттылықтан жобаның жағдайларымен) және толық өнімділікке сәйкес, тұрақты жағдайына шығу үшін уақыттың керектігі. 8. Экология мен қауіпсіздік. 9. Капиталдық және өндірістік шығындары. Ең үздік техникалық шешімді таңдау үлгісі 1- кесте Сәттіліктің негізгі факторлары Фактордың мөлшері Бәсекелестері А В С D Бұрынғы қолдану Шикізаттың жетімділігі Коммуникациялар мен Коммуналды қызметгер Патенті мен лицензиясының болуы Технологияның жергілікті жағдайларына бейімделуі Ауырлық факторы Экология мен қауіпсіздік Капиталдық және өндірістік шығындары Өлшенген критернйдің шамасы 3 6 3 2 0 5 3 4 6 9 2 5 3 2 6 1 0 0 10 10 2 7 5 4 7 7 4 6 8 4 10 8 5 3 5 5 4 8 6 143 109 136 147 1-кестеде көпбаламалы таңдаудың үлгісі келтірілген, онда әр фактор он баллдық шкала бойынша бағаланады. Жалпыланған критерий мына формула бойынша есептеледі: G ω= ω1 G1 + ω2 G2+...+ ωn Gn , мұндағы ω – жеке критерийдің салмағы, Gk – жеке критерийдің шамасы. Критерийдің жоғарғы мәніне ие техникалық жоба ең жақсысы болып саналады. Қарастырған мысалымызда А және D техникалық баламалары бірдей дерлік, бірақ D басымырақ. 1.3 Қаржылық талдау Инвестициялық жобаның бұл бөлімінің көлемді және еңбек сыйымдылығы жоғары. Қаржылық талдаудың өзара байланысты мәселелер кешенін қарастырайық. Инвестициялық жобалаудың қаржылық бөлімінің жалпы нұсқасы қарапайым тізбекке негізделген: 1. Кәсіпорын қызметінің соңғы 3 (дұрысы 5 жыл) жыл ішіндегі қаржылық жағдайына талдау жасау. 2. Инвестициялық жобаны дайындау кезеңіндегі кәсіпорынның қаржылық жағдайына талдау жасау. 3. Негізгі өнім өндірісінің залалсыздығына талдау жасау. 4. Инвестициялық жобаны жүзеге асыру барысындағы пайда мен ақша ағымдарын болжамдау. 5. Инвестициялық жобаның тиімділік бағасы. Кәсіпорынның бұдан бұрынғы қызметі мен ағымдағы жағдайына қаржылық талдау жасау әдетте кәсіпорынның пайдалылығы мен оның басқару тиімділігін, несие қабілеттілігін, өтемпаздығын көрсететін негізгі қаржылық коэффициенттерінің интерпретациясы мен есептеулеріне келтіріледі. Қаржылық бөлімде кәсіпорынның өткен жылдардағы негізгі қаржылық есебін беру және негізгі көрсеткіштерді салыстыру аса қажет. Егер инвестициялық жоба батыстық стратегиялық инвесторды тарту үшін дайындалса, онда қаржылық есепті беруін инвесторды тартқан батыс мемлекеттің форматтарына келтіру керек. Шығынсыздықты талдау негізгі өнімдерді шығару мен өткізудің өзіндік құн құрылымын талдау бойынша жүйелік жұмыстарды және барлық шығындарының айнымалылар (өндіріс көлемі мен сату көлемінің өзгеруіне орай өзгереді) мен тұрақтыға (өндіріс көлемі өзгеруіне байланысты өзгермейтін) бөлінуін қамтиды. Шығынсыздықты талдаудың негізгі мақсаты – шығынсыздық нүктесін анықтау, яғни пайданың нольдік мәніне сәйкес келетін тауар көлемін сату. Шығынсыздықты талдаудың маңыздылығы нақты немесе жоспарланған пайданы инвестициялық жоба процесінде шығынсыздық нүктесі мен кәсіпорынның пайданы алып келетін іскерлігі сенімінің кейінгі бағасымен салыстыруға негізделген. Жобаның қаржы бөлімінің неғұрлым жауапкершілігі мол бөлігі оның инвестициялық бөлігі болып табылады, ол мыналарды қамтиды: • жоба бойынша кэсіпорынның инвестициялық қажеттіліктерін анықтау; • инвестициялық қажеттіліктердің қайнар көздерін белгілеу (және ары қарайғы ізденіс); • инвестициялық жобаны іске асыру үшін тартылған капиталдың құнын бағалау; • жобаның іске асуы есебінен түсетін пайда мен ақша ағымдарын болжау; • жоба көрсеткіштерінің тиімділігінің бағасы; Жобаның іске асу мерзімінде оның өтелімділігін бағалау мәселесі әдістемелік тұрғыдан өте қиын. Жобаны іске асыру нәтижесінде пайда болатын ақша ағымының көлемі, «ақшаның құны уақыт өтуіне қарай» деген қағиданы есепке ала отырып сомалық инвестиция шамасын жабуы керек. Бұл принцип бойынша: «Доллардың қазіргі құны бір жылдан кейінгі алынған доллардың құнынан үлкен», яғни бір жыл кейін алынған әрбір жаңа ақша ағымы бір жыл ерте алынған оған көлемі тең ақша ағымынан төмен мәнге ие. Ақша ағымының уақытты мәнділігін өлшейтін сипаттамсы ретінде инвестициялық жобаны іске асыру нәтижесінде алынған ақша ағымын инвесициялаудан түскен түсімнің нормасы көрінеді. | |
| Просмотров: 3064 | Загрузок: 749 | | |
| Всего комментариев: 0 | |
