Детерминатив[1] (лат. determine - аныктаймын) —
Идеографиялық жазуда негізгі фонетикалық танбаға қосымша ретінде қолданылатын танба. Детерминативтің сөзде фонетикалық сәйкестігі болмайды. Детерминатив алғашында омонимдер мен омографтарды ажырату үшін қосымша танба ретінде қолданылып, кейін ұғымдық (категориялық) топтарды жіктейтін классификатор танбаға айналған. " Детерминатив " терминің ұсынған Ж. Ф. Шампольон (Франция);
Шыккан тегі де, мағынасы да белгісіз, сөздің жіктелмейтін бөлігіне (негізгі түбірге) қосылатын элемент. Осы мағынада негізінде үндіеуропа тіл білімінде тараған, оны ұсынған Г. Курциус (Германия).

Детерминант (лат. determinar - анықтау, айқындау) — сөйлем мүшелерімен байланысы жок, бірак бүкіл сөйлем құрамына қатысы бар сөйлем мүшесі. Детерминант қашанда сөйлемнің семантикадық құрылымын жасауға қатысады және сөйлемнің барлық түрлерінде кездеседі. "Детерминант" терминін орыс тіл біліміне енгізген Н. Ю. Шведова

Дескриптивті лингвистика (лат. descriptive - сипаттама) орыс. дескриптивная лингвистика — жалпы структуралық тіл білімі аясында 20 ғасырдың 30—50 жылдары пайда болып, жедел дамыған Америка тіл біліміндегі бағыттардың бірі, бірақ оның еуропалық структуралық тіл білімінен бірқатар айырмашылығы бар. Дескриптивті лингвистика Америка жеріндегі үндістердін тілін зерттеу қажетінен туған, оның негізін салған Л. Блумфилд. Жазуы, грамматикасы, сөздігі, тарихи жазба мұралары жоқ, тілдік тұлғаларының мәні құпия код сияқты мүлде белгісіз, бұрын ғылымда танымал емес тілдерді дала жағдайында зерттеу үшін, салыстырмалы-тарихи әдістен мүлде бөлек жана әдіс қолдану қажет болды

Деривациялық мағына орыс. деривационное значение — өз алдына дербес колданылмайтын сөзжасам жұрнақтары білдіретін үстеме мағына. Ол аркылы сөздін лексикалық мағынасына өзгеріс кіріп отырады: көл — көлшік, мал — малшы

Деривация (лат. derivatio — ауытқу) — тез айналмалы снарядтардың (оқтардың) ауада тік емес траектория бойымен қозғалуы кезінде лақтырылу жазықтығынан (ұңгының канал осі арқылы өтетін тік жазықтық) жүйелі түрде жанама ауытқуы. Деривация көлемі негізінен ату қашықтығына, траектория айналымына, көбейген сәтте үдей түсетін снарядтардың (оқтардың) айналу жылдамдығына, ал Деривация бағыты снарядтардың өзіндік айналым бағытына байланысты. Деривация артиллериялық атыстар үшін бастапқы деректер дайындығында ескеріледі.[1]

Денотания (лат. Denotare - көрсету, белгілеу) — тіл бірлігінің семантика-стилистикалық ренктерден тыс, өзіне тән негізгі мағынаны білдіруі.

Демотикалық жазу (гр. demotikos - халыктык; орыс. демотическое письмо) — иератика жазуы негізінде әрі қарай жеңілдетілген египет жазуының (к.) графикалық бір түрі

Деминутив (ағылш. diminutive - кішірейтілген) — кішірейту, еркелету мәніндегі сөздер. Мысалы: үйшік, інішек, ботақан, балақай т. б. Деминутив жақын адамдармен, отбасымен, достарымен, кішкентай балалармен сөйлескенде қолданылады

Демеулік шылаулар орыс. частицы — тіркескен сөздеріне қосымша мағына, реңк үстейтін немесе сөйлемге эмоционалды өн беретін шылаулар. Олар бірнеше түрге бөлінеді:
Cұраулык демеуліктер (вопросительные частицы): -ма (-ме,-ба/бе,-па/пе);
Күшейтпелі демеуліктер (усилительные частицы): -ақ, -ay, -aй, да/де;
Нақтылық демеуліктер (конкретизирующие частицы): -кой/-ғой, -ды/-ді
Шектік демеуліктер (ограничивающие частицы): -қана/-ғана
Күмәндік демеуліктер: (частицы выражающие сомнение): -ау. -мыс/-міс;
Болымсыздық демеуліктер (отрицательные частицы): тұрсын, тұрмақ, тұрғай, түгіл. Бұлардын ішінде -ақ, -ау, -ай, қой/ғой, -мыс/-міс сиякты демеу¬ліктер модальдык қызмет атқарады.