Диссимиляция (лат. dissimilatio - ұқсамау) — Диссимиляция ассимиляцияға қарама-қарсы комбинаторлық өзгерістің бір түрі. Сөз ішінде қатар келген ұксас немесе бірдей дыбыстардың сөйлеу тілінде өзге дыбысқа айналуы.
Мысалы: алла — алда, молла — молда, балалар — баладар, коридор — колидор

Дивергенция (лат. diverge - ауытқимын, ажырасамын) — екі не одан көп тіл құбылыстарының бір-бірінен ажырасуы. Дивергенция ұғымы глоттогониялық және құрылымдық-диахрониялық болып екі тұрғыда қаралады.
Глоттогониялык Дивергенция әлеуметтік-тарихи жағдайларға байланысты туыс тілдердің немесе бір тілдегі диалектілердің бір-бірінен ажырап бөлінуін білдіреді. Дивергенция процесі ортақ ататілден бөлініп шыққан тіл семьяларының қалыптасуындағы негізгі жол.
Құрылымдық-диахрониялық Дивергенция тіл жүйесіндегі айырмашылықтардың көбеюіне әкеп соғатын тарихи процесс. Бұл мағынадағы Дивергенция ұғымын қалыптастырғандар — Е. Д. Поливанов пен Р. О. Якобсон. Дивергенция ұғымы тілдің барлық денгейлеріне қатысты. Конвергенцияға қарама-қарсы құбылыс

Дивергент (лат. divergens - әр жаққа ауытқу) — сөз құрамындағы өзгерістерге байланысты дыбыстардың әр түрлі айтылуы. Мысалы: қап-қабы, тап-табу, жоқ—жоғалу— жойылу, соқ — соғым — сой, сауығу - сақаю

Диалог – (гр. διάλογος) екі не бірнеше адамның кезектесіп сөйлесуі арқылы берілетін ауызекі тілдегі ерекше форма.[1]
Диалог - ғылымда танымдық процестің іздеген нәтижеге әр түрлі, бірақ бір-бірімен жарыспайтын көзқарастар, қатынастар, бағыттардың өзара байланысы жолымен жүзеге асырылатын прогрессивтік дамуының түрі ретінде көрінеді. Диалогиялық байланыс процесс диалогтің бір жағы ғана басқаның көзқарасын игеріп қоймайды, сонымен бірге өзінін идеяларымен дамытады және байытады, оны анықтайды, түзейді, жақсартады.[2]
Диалог – екі адам арасындағы сөйлеу әрекеті (егер сөйлеушілер екеуден көп болса онда полилог деп аталады). Монологтан айырмашылығы диалогта сөйлеумен қатар тыңдау механизмдері қатар жүреді.[3]
Біліктіліктері:
Сұрақты мәселені талқылауға қатысу және өзінің ойын жеткізе білу;
Пікірлестерден алынған хабарды толықтыра алу, нақтылай алу;
Сөйлесушінің айтқандарына дау айта алу, келіспеу, өз дәлелін келтіру;
Құрылымы: Диалогта сұрақ / жауап / қарсы сұрақ / сөйлеушілердің көңіл-күйі, реакциясы (сөзбен берілмейтін) болады. Диалогтар қысқа (2-3 сөйлем) және «мазмұнды» яғни ұзын болуы мүмкін.
Диалогта келесі айтылғандар орын алады:
Фразаларды, сөйлемдерді аяқтамау;
Сөздің орнына қимыл, жест, мимика қолдану;
Тек қана ауызекі сөйлеу барысында қолданылатын сөздерді қолдану

Диалектология (гр. dіalektos – сөйлеу, гр. logos – білім) – тіл білімінің белгілі бір тілдегі диалектілік ерекшеліктерді, олардың шығу тегін, таралу сипатын, ұлттық және әдеби тілге қарым-қатынасын зерттейтін саласы.^[1]

Диалектілік жіктелісі айқын тілдердегі диалектілердің саны ең кем дегенде екеу болады. Халық тіліндегі диалектілердің жігі оларды бір-бірінен ажырататын белгілердің сипатына байланысты. Қазақ тіліндегі мұндай белгілер әр түрлі. Олар көбіне-көп тілдің дыбыс жүйесіне, грамматикалық құрамына, сөз құрамына қатысты болып келеді. Қазақ тұрмысына ең тән деген, ең дәстүрлі деген киіз үйдің өзін Жетісу өңірі қазақ үй, Сырдың төменгі бойы қара үй, Ойыл-Жайық жағы ағаш үй, Еділ маңы терме үй, Қазақстанның солтүстігі мен орталығы киіз үй деп атайды. Сол сияқты оңтүстік, оңтүстік-батыс қазақтарындағы етістіктің барың, келің секілді тұлғасы өзге өңірлерде ұшыраспайды. Халық тіліндегі осы секілді құбылыстарды жинап-теру, хат бетіне түсіру, олардың тілде өмір сүру тарихын, пайда болу жолдарын, таралу тегін анықтау – диалектологияның міндеті. Осыған орай диалектология ғылымысипаттама диалектология және тарихи диалектология болып бөлінеді.

Диалектография (гр. dialektos - говор, сейленіс, гр. grapho - жазамын) — кара: Лингвистикалық география.[1]

Диакритикалық белгі (гр. diakritikosа - жыратушы) орыс. диакритический знак — белгілі бір дыбыстың қосымша артикуляциялық мағынасын білдіру үшін әріпке қосылатын шартты көмекші белгі. Мысалы: у, қ, г, ң, ё, й әріптерінін қосымша белгілері олардын қалай айтылуы керектігін айқындап тұр[фДиалект[1] (гр. διάλεκτος - говор, сөйленіс) —
Белгілі бір аймақ, облыс тұрғындары қолданатын тіл ерекшеліктері бар халық тілінің бөлігі. Диалект халық тілінің құрамына кіре отырып, өзіне тән лексикалық, дыбыстық, грамматикалық ерекшеліктерге ие болады. Ұлттардың қалыптасу кезенінде ұлт тілдерінің негізіне жатуы мүмкін. Адамдардың аз ғана тобы қолданатын, жеке тіл дәрежесінде дами алмайтын жаргондардан Диалектті айыра білу қажет. Әдеби тіл мен Диалекттің өзара қарым-қатынасы өте күрделі. Әдеби тіл Диалектке эсер ете отырып, өзі де олардың есебінен байып отырады.

Диалект^[ (гр. διάλεκτος - говор, сөйленіс) —

1. Белгілі бір аймақ, облыс тұрғындары қолданатын тіл ерекшеліктері бар халық тілінің бөлігі. Диалект халық тілінің құрамына кіре отырып, өзіне тән лексикалық, дыбыстық,грамматикалық ерекшеліктерге ие болады. Ұлттардың қалыптасу кезенінде ұлт тілдерінің негізіне жатуы мүмкін. Адамдардың аз ғана тобы қолданатын, жеке тіл дәрежесінде дами алмайтын жаргондардан Диалектті айыра білу қажет. Әдеби тіл мен Диалекттің өзара қарым-қатынасы өте күрделі. Әдеби тіл Диалектке эсер ете отырып, өзі де олардың есебінен байып отырады.
2. Негізгі тілдік ерекшеліктері бірынғай говорлардың жиынтығы. "Диалект" термині "говор", "говорлар тобы" және "наречие" мағыналарында да қолданылады.

Диакритикалық белгі (гр. diakritikosа - жыратушы) орыс. диакритический знак — белгілі бір дыбыстың қосымша артикуляциялық мағынасын білдіру үшін әріпке қосылатын шартты көмекші белгі. Мысалы: у, қ, г, ң, ё, й әріптерінін қосымша белгілері олардын қалай айтылуы керектігін айқындап тұр^[

Дефис (лат. divisio - белу, нем. Divis — тире) — кішкене сызыкша, емле белгісі.[1]
Оның қойылатын орындары:
а) Лексикалық мағынасын сактаған сөздерден жасалған күрделі сөздер арасында: инженер-технолог, батыр-ұшқыш;
ә) Қос сөздердің арасында: елжүрт, алай-дүлей;
б) Сөзді тасымалдағанда;
в) Реттік сан есімдерді қолданған жағдайда: 3-жыл, 5-рет;
г) -ақ, -ау, -мыс, -ды демеуліктері тіркескен жағдайда: айтады-мыс, келмеді-ау;
д) Қосымшаларды ерекшелеп көрсетуде: -ған, -ген, -мын, -мін;
е) Екі сөзден тұратын фамилияларда, адам аттарында: Түрсын-заде, Салтыков-Щедрин т. б.